اصول GMP در صنايع غذايي

شرایط خوب تولید GMP

آشنایی با مقررات GMP و قوانین اتاق تمیز

اصول اجرایی GMP در کارخانه‌های صنایع غذایی

مروری بر اصول GMP در صنایع غذایی

4-3-تميز كردن اوليه مواد بسته‌بندي

4-3-1- تميز كردن اوليه ظروفي كه امكان انتقال اجرام خارجي به محصول را دارند ( نظير جعبه و قوطي ) بايد در محل كارخانه انجام شود .

4-4- مقاومت تجهيزات به خوردگي و پوسته پوسته شدن

4-4-1- كليه تجهيزات فرآوري و ماشين‌آلات بايد در وضعيت مناسبي نگهداري و تعمير شوند . تعميرات موقتي كه مي تواند كيفيت محصول را تحت تاثير قرار دهد قابل قبول نيست .

4-4-2- كليه لوله‌هاي ورودي به مخازن نگهداري آب يا لوله‌هاي خروجي از آن بايد تميز نگه داشته شده و عاري از كثافات و ساير مخاطره‌ها باشد .

4-4-3- در صورتي كه سطوح فلزي از جنس فولاد زنگ نزن ( استيل ) نباشد بايد در وضعيت مناسب و عاري از غبار و پوسته پوسته شدن نگهداري شوند .

4-4-4- طراحي پمپها و اتصالات آنها بايد مناسب با هدف موردنظر باشد . پمپها براي سهولت نظافت و بازرسي بايد به راحتي باز شوند .

4-4-5- كليه لوله‌هاي مورد تماس با مواد خام يا محصول بايد قابل سترون شدن بوده و طوري طراحي شوند كه بتوان آنها را براي نظافت موثر پياده كرد .

 4-4-6-لوله‌هاي توكار را بايد در شرايط مناسبي همراه با روكش مقاوم به خوردگي نصب كرد .

4-4-7- موتورهاي همزن ، اهرم‌ها و سيني‌هاي روغن بايد عاري از غبار نگهداري شوند .

4-4-8- تسمه نقاله‌هايي كه در تماس مستقيم با موادغذايي هستند بايد از مواد بهداشتي ساخته شده و سالم نگهداري شوند . بدنه و قاب تسمه‌ها نبايد از چوب ساخته شوند .

4-4-9- بارچين‌ها ( پالت‌ها ) بايد از پلاستيك يا فلزات مقاوم به خوردگي ساخته شوند . از پالتهاي چوبي يا پالتهاي پلاستيكي شكسته نبايد در محيط‌هاي توليد و انبارش استفاده نمود .

4-5- استفاده از مواد سازگار با موادغذايي ( Food grade materials )

4-5-1- سطوح كليه تجهيزاتي كه در تماس با موادغذايي هستند نبايد كوچكترين تاثيري روي آن ماده غذايي بگذارند . در اين خصوص استيل زنگ نزن (استيل ) توصيه مي شود .

 4-5-2- سطوح كليه تجهيزات موادغذايي بايد صاف و بدون منفذ باشد . اين سطوح بايد به آساني تميز شده و زهكشي آنها به راحتي انجام گيرد .

4-5-3- استفاده از چوب در محوطه‌هاي توليد موادغذايي ممنوع است .

4-5-4- استفاده از تخته نئوپان ( تخته فشرده ) روي ميزهاي توليد ممنوع است .

4-5-5- درصورت تماس اجتناب‌ناپذير مواد روان‌كننده تجهيزات و نقاله‌ها با موادغذايي ، بايد آنها را از نوع سازگار با موادغذايي انتخاب كرد .

  محفظه‌هاي روباز مجهز به پوشش محافظ شوند . اين پوشش‌ها جهت سهولت در شستشو و نظافت بايد به آساني قابل بازشدن باشند .

  براي جلوگيري از تجمع غبار و عدم امكان استفاده از پوشش نقاله بعنوان سكو يا ميز آنها را بايد شيب دار يا گرد ساخت .

4-6-4- پساب حاصل از عمليات فرآورش بايد بطور مستقيم به مجراي زهكشي هدايت شود . استفاده از امكانات و اتصالات مناسب جهت جلوگيري از برگشت مجدد آب به سالن‌هاي توليد الزامي است .

4-6-5- تجهيزات مصرفي فقط بايد براي منظور موردنظر استفاده شوند و استفاده از آنها براي ساير هدفها به خاطر خطر انتقال آلودگي ممنوع است .

4-7- برنامه نگهداري و تعميرات ( نت )

4-7-1- كليه تجهيزات بايد داراي برنامه نوشته شده نگهداري و تعميرات باشند . كليه واشرها و درزگيرها بايد در وضعيت مناسبي نگهداري شوند .

4-7-2- براي اطمينان از كنترل روزانه و عملكرد صحيح دستگاهها ، كليه تجهيزات فرآوري را بايد فهرست و با توجه به خط توليد شماره‌گذاري نمود .

4-7-3- تجهيزات بايد از لحاظ تعمير در وضعيت مناسبي باشند . براي جلوگيري از آلودگي محصول و حفظ ايمني آن تعمير موقتي تجهيزات نظير چسباندن چسب و مقوا و … ممنوع است .

4-8- كنترل دما

4-8-1- در كليه محوطه‌هاي نگهداري مواد خام و محصول ، استفاده از دستگاههاي مكانيكي يا خودكار ثبت دما الزامی است .

4-8-2- دماي قسمت‌هاي مختلف بايد مطابق طرح HACCP كنترل شده و ثبت گردد .

4-8-3- كليه تجهيزات اندازه‌گيري و ثبت دما بايد طبق برنامه‌ي زمان‌بندي كاليبره شوند .

4-8-4- كليه تجهيزات برودتي با توجه به دماي ثبت شده بايد قادر به حفظ محصول در اين دما باشند . اين دماها بايد در طرح HACCP ديده شده باشد .

4-9- حفاظ‌هاي ايمني دستگاه‌ها نبايد از نظافت محل موردنظر ممانعت كنند .

4-9-1- حفاظ‌هاي ايمني دستگاهها در مواردي بعنوان محل تجمع كثافات عمل مي كنند . بنابراين در پايان توليد و يا ايجاد وقفه در عمليات بايد بطور كامل اقدام به نظافت حفاظ‌ها و اطراف آنها كرد .

5- كاركنان

   توليدكنندگان بايد داراي تعداد مناسبي از كاركنان صلاحيت‌دار و باتجربه باشند .مسئوليت افراد بايد با توجه به شغل آن ها تعيين شود . توليدكنندگان بايد داراي نمودار سازماني باشند . افراد موردنظر در سمت‌هاي مختلف بايد داراي شرح وظايف نوشته شده بوده و توانايي اجراي مسئوليت‌هاي خود را داشته باشند . در سمت‌هاي مربوط به افراد درگير در اجراي GMP هيچ خلايي نبايد موجود باشد .

5-1- كاركنان كليدي

   در واحدهاي فرآوري موادغذايي مسئول فني و مدير توليد كاركنان كليدي هستند . چنانچه يكي از اين افراد به دلايلي نتواند مسئوليت اجراي GMP را به عهده گيرد ، فرد ذيصلاح ديگري بايد جايگزين وي شود . مسئول فني و مدير توليد  بايد مستقل از هم كاركنند . مسئول فني نبايد مسئوليت توليد را نيز داشته باشد ولي مي تواند مدير بخش كنترل كيفيت باشد .

5-1-1- برخي از وظايف مسئول فني

   مسئول فني بايد داراي مسئوليت‌هاي زير باشد :

  • تائيد يا رد مواد خام ، مواد بسته‌بندي ، مواد نيمه‌فرآوري شده و محصول نهايي ؛
  • ارزيابي گزارش‌هاي مربوط به محموله‌هاي دريافتي ؛
  • تاييد ويژگي‌ها ، دستورعمل نمونه‌گيري ، روش‌هاي آزمون و رويه‌هاي كنترل كيفي ؛
  • تاييد قراردادها و نظارت بر اجراي آنها ؛
  • كنترل محوطه‌‌هاي توليد و تجهيزات فرآوري و كاركنان زير بخش خود ؛
  • اطمينان از آموزش مداوم كاركنان زير بخش خود .

5-1-2- برخي از وظايف مدير توليد

مسئوليت‌هاي مدير توليد به قرار زير است :

  • اطمينان از توليد و انبارش محصول بر اساس اسناد و مدارك موردنظر براي رسيدن به كيفيت لازم ؛
  • تاييد دستورعمل‌هاي توليدي براي اطمينان از اجراي صحيح آنها ؛
  • اطمينان از ارزيابي صحيح گزارش‌هاي توليد و امضاي آن توسط فردي ذيصلاح قبل از ارسال به بخش كنترل كيفيت ؛
  • مراقبت و حراست از كارخانه ، تجهيزات و ماشين‌آلات بخش توليد ؛
  • اطمينان از آموزش مداوم كاركنان زير بخش خود .

5-1-3- برخي از وظايف مشترك مدير توليد و مسئول فني

   مدير توليد و مسئول فني معمولا ٌ وظايف مشتركي در كارخانه دارند . اين وظايف را مي توان به صورت زير دسته‌بندي كرد:

  • نوشتن رويه‌ها و اسناد و اصلاحيه‌ها ؛
  • مراقبت و كنترل محوطه‌هاي توليد ؛
  • مراقبت از بهداشت كارخانه ؛
  • تاييد فرآيندهاي توليدي ؛
  • آموزش ؛
  • تاييد و مراقبت از عرضه‌كنندگان مواد خام و بسته‌بندي و غيره ؛
  • تاييد و مراقبت از قراردادها ؛
  • تاييد شرايط نگهداري مواد خام و محصول ؛
  • حفظ و حراست از اسناد و مدارك ؛
  • بررسي شكايات از نظر تطابق با اصول GMP ؛
  • بررسي ، تحقيق و نمونه‌برداري براي مراقبت از عواملي كه ممكن است كيفيت محصول را تحت تاثير قرار دهند .

5-2- برنامه‌هاي آموزش كاركنان

5-2-1- قبل از شروع به كار كاركنان ، آنها را بايد از الزامات قانوني و سياست شركت در قبال بهداشت فردي مطلع و از آنها براي اجراي اين مهم تعهد گرفت . اين تعهد در صورت نياز بايد به روز شود . مديران بخش كنترل كيفيت براي كاركنان جديد بايد دوره‌هاي آموزشي برگزار كنند .

5-2-2- كليه كاركنان با توجه به نوع شغل خود بايد اصول بهداشت موادغذايي را آموزش ببينند . در اين دوره آموزش بايد اصول بهداشت فردي ، دلايل اهميت و الزام آنها تشريح شود .

5-2-3- براي درك كامل كاركنان از بهداشت و مسئوليت‌هاي خود و ضرورت اجراي برنامه و دستورعمل‌هاي بهداشتي بايد برنامه‌هاي آموزشي ضمن خدمت براي آنها برگزار كرد .

5-2-4- كليه كاركنان توليد و كنترل كيفيت بايد به طور كامل در خصوص اصول GMP آموزش‌ديده و از وظايف خود ، آگاهي كامل داشته باشند . ساير كاركنان نظير مهندسان ، كاركنان فني و نظافت و هركسي كه بنا به وظيفه خود ناگزير به ورود به كارخانه و محوطه توليد است به فراخور وظيفه خود آموزش‌هاي لازم را بايد طي كند .

5-2-5- مدارك آموزشي هر فردي بايد به طور جداگانه نگهداري شود . تاثير دوره‌هاي آموزشي در كارآيي كاركنان و نحوه مراقبت از آنها بايد ثبت و نگهداري شود .

5-2-6- در صورت پايان يافتن مدت اشتغال هر يك از كاركنان بايد توجه جدي به مساله ايمني محصول شود . برای جلوگيري از آلوده كردن سهوي محصول توسط كاركناني كه به هر دليلي مدت اشتغالشان پايان مي يابد ، اقدام‌هاي مناسبي بايد اتخاذ كرد . به اين منظور هنگام استخدام هر يك از كاركنان بايد ضمن بيان الزامات قانوني در قبال ايمني محصول و مسئوليت وي در قبال سلامت مصرف‌كنندگان ، تعهدات لازم گرفته شود .